Czy kultura da się zmierzyć? Wskaźniki programowania i ewaluacji działań promocyjnych

Mariusz Dzięglewski

Realizując działania na rzecz upowszechniania wiedzy o polskich artystach i ich dziełach za granicą osoby w nie zaangażowane zawsze liczą na osiągnięcie zamierzonego celu – zwiększenie wiedzy na temat kultury polskiej wśród odbiorców zagranicznych, szeroki oddźwięk w mediach czy liczną publiczność. Nie zawsze jednak cel podejmowanych działań jest dostatecznie jasno i precyzyjnie określony, a sposób weryfikacji osiągnięcia oczekiwanych rezultatów i efektów tych działań wydaje się trudny, jeśli nie niemożliwy. Dotyczy to wszystkich szczebli programowania i ewaluacji działalności upowszechniającej – od strategii krajowej, poprzez programy operacyjne aż do konkretnych projektów.

Większość naszych respondentów zgadzała się co do tego, iż rezultaty i efekty działań promocyjnych powinny być w jakiś sposób weryfikowane. Problem jednak tkwi w tym, iż niezwykle trudno jest skwantyfikować skuteczność, czy efektywność takiego przedsięwzięcia jak na przykład wystawa prac współczesnego polskiego grafika. Niektórzy respondenci zwracali uwagę na fakt, iż jakiekolwiek „ilościowe” próby pomiaru działań kulturalnych z natury swojej skazane są na porażkę, bo co właściwie mówi nam np. liczba uczestników wydarzenia? Jak ją interpretować? Czy 30 uczestników to dużo czy mało?

Osoby zaangażowane w promocję kultury mimo zainteresowania efektami podejmowanych działań, dostrzegali trudności w konstruowaniu i posługiwaniu się wskaźnikami, za pomocą których mogliby weryfikować takie aspekty działań jak skuteczność, trafność, trwałość, efektywność czy zakres oddziaływania. Jeszcze innym – prozaicznym – problemem przy ewaluacji działań upowszechniających okazał się brak środków na pogłębione i rzetelne badania. Wartość ewaluacji podejmowanych działań tkwi w tym, iż dostarcza ona informacji o tym, co należałoby zmienić czy dopracować, aby kolejne przedsięwzięcia były bardziej skuteczne, efektywne czy trwałe. Brak środków na tego typu diagnozy w połączeniu z trudnościami w dookreśleniu trafnych wskaźników przy programowaniu i ewaluacji działań promocyjnych skutkują tym, iż badania tego typu podejmowane są bardzo rzadko i tylko przez duże instytucje takie jak Instytut Adama Mickiewicza czy Polski Instytut Sztuki Filmowej.

Wprawdzie w programach ministerialnych wymaga się od wnioskodawców weryfikacji rezultatów i efektów realizowanych w ramach projektów działań, ale wskaźniki przyjęte dla celów sprawozdawczych albo opierają się na ogólnych danych liczbowych (np. liczba uczestników wydarzenia) albo na opisowym sprawozdaniu z przebiegu wydarzenia. Taki opis z natury swojej nigdy nie jest obiektywny, a ponadto rzadko (jeśli w ogóle) przedstawiciele instytucji zarządzającej danym programem grantowym są w stanie zweryfikować takie sprawozdanie.

Wychodząc naprzeciw tym problemom, w oparciu o dotychczasowe praktyki przyjęte w programach grantowych, informacje pozyskane podczas badań terenowych i opinie ekspertów podjęliśmy próbę usystematyzowania i uzupełnienia katalogu wskaźników, które mogą posłużyć zarówno osobom, które są odpowiedzialne za politykę kulturalną, strategie i programy operacyjne, jak też osobom realizującym konkretne projekty czy przedsięwzięcia. W odpowiedzi na pełne wahania wypowiedzi tych respondentów, którzy nie do końca wierzą w to, iż działania w obszarze kultury da się zmierzyć, zaproponowaliśmy szereg wskaźników o charakterze jakościowym, które są komplementarne do wskaźników ilościowych. Mamy nadzieję, że nasz katalog wskaźników w połączeniu ze wskazówkami dotyczącymi narzędzi badawczych do ewaluacji działań upowszechniających będą przydatne w lepszym programowaniu i monitorowaniu rezultatów i efektów tych działań.

Publikację zawierającą katalog opracowanych wskaźników można pobrać TUTAJ